پدافند هوایی


به معنی دفاع در برابر آفند یا هجوم یا تک هوایی است و شامل اقداماتی است که به منظور انهدام، خنثی سازی یا تقلیل اثرات عملیات هواپیماها، موشک ها، پهپاد 
سایر انواع سلاح های دشمن درهوا انجام می‌شود.

با شروع جنگ جهانی اول هواپیماها ابتدا به منظور شناسایی و جاسوسی به خدمت گرفته شدند ، در ماه اوت سال 1914 فرانسه 1500 ، آلمان 1000 و انگلیس 179 فروند هواپیمای نظامی در اختیار داشتند ، خیلی از اوقات هواپیماهای دول درگیر با هم روبه رو می شدند اما هیچ وسیله ای برای نابودی یکدیگر نداشتند ، خلبانان آلمانی درون هواپیمای خود آجر و یا سنگی می گذاشتند و از آن موقع به بعد خلبانان به سوی هواپیمای دشمن هر شی را پرتاب می کردند.

بعد از آن خلبانان با حمل سلاح کمری و تفنگ های تهاجمی به سوی هم شلیک می نمودند ، کم کم این سلاح ها جای خود را به مسلسل هایی داد که به روی هواپیما نصب می شد و بدین گونه هواپیمای جنگنده پدید آمد ، بعضی از اوقات خلبان هواپیماها در حال پرواز انبار مهمات و یا مراکز حساسی را مشاهده می کردند برای نابودی این اهداف بمب هایی ساخته شد که توسط خلبان و به صورت دستی به روی اهداف مورد نظر پرتاب می شد و این سرآغازی برای هواپیماهای بمب افکن بود اما در عین حال مهمترین خطراتی که یک خلبان را تهدید می کرد وجود هواپیمای جنگنده دشمن یا نقص فنی بود و هیچکس از روی زمین قادر به نابودی هواپیمای دشمن نبود . با شروع جنگ جهانی دوم و درگیر شدن اروپا در آتش جنگ در مناطقی که بیشتر در معرض خطر حمله هوایی دشمن بود بالون هایی را در ارتفاع نزدیک زمین بند می کردند تا اگر هواپیمایی قصد شیرجه و انهدام اهداف زمینی را داشته باشد با بالون ها برخورد و منهدم شود ، در آن زمان با پیشرفت سلاح ها طراحان تیربارها و توپ هایی را بر علیه هواپیما ساختند که البته دارای اشکالات و معایبی هم بود برای مثال اولین تیربارهای ضد هوایی قدرت لازم را نداشت و توپ های ضد هوایی هم نواخت تیر کمی داشتند ، اما کم کم  این نقص ها برطرف و توپ هایی ساخته شد که می توانست گلوله های پر قدرت خود را با حجم آتش بالا و برد زیاد به طرف اهداف هوایی شلیک نماید .

امروزه به دلیل سرعت زیاد هواپیماها با سلاح هایی همچون موشک های هدایت شونده به نبرد آن ها می روند اما هنوز هم در بسیاری کشورها از توپ ضدهوایی استفاده می شود ، این نبرد در صورت آشنایی خدمه با جنگ افزار مربوطه و تکیه بر تاکتیک پدافند هوایی به نفع مدافعین می باشد . کلیه خدمه توپ ضدهوایی باید کار با توپ را آموزش دیده و با چگونگی تیراندازی ، مهمات گذاری و رفع گیر سلاح مهارت لازم را کسب نمایند ، سپس دوره تاکتیک ضد هوایی را طی کنند . تاکتیک ضد هوایی شامل کلیه اصول ، قواعد و روش هایی که با استفاده از آن می توان هواپیما و اهداف پرنده را شکار کرد ، مختصری از این اصول و قواعد به شرح زیر است: :

تعاریف و اصطلاحات رایج در پدافند هوایی

 1- نقطه آسیب پذیر: هدف زمینی که وسعت آن کمتر از 400 متر است ( انبارهای مهمات ، مرکز فرماندهی و...)

 2- منطقه آسیب پذیر: هدف زمینی که وسعت آن بیشتر از 400 متر است ( پارکینگ هواپیما ، تانک و... )

 3- منطقه عمل اصلی: منطقه ای است که هر پدافند باید در اولویت اول از آن حفاظات نماید.

 4- منطقه عمل فرعی: به اطراف هر پدافند به جز منطقه عمل اصلی و منطقه ممنوعه ، منطقه عمل فرعی می گویند که در شرایط استثنایی حفاظت از آن منطقه را به پدافندی می سپارند.

 5- دالان بی خطر ( منطقه ممنوعه ): محدوده ای از آسمان و مسیر هوایی است که از قبل تعیین شده و جنگنده ها و پدافند هوایی به جز در موارد خاص و با دستور ویژه حق شلیک به ان را ندارد.

 6- محتمل ترین جهت حمله: جهتی که بیشتر پرنده های دشمن از آن جا حمله می کنند.

 7- جهت انتظار: جهتی است که همیشه لوله جنگ افزار در آن جهت قرار دارد ، این جهت اکثرأ محتمل ترین جهت حمله هم است.

 8- درجه انتظار: زاویه لوله توپ ضدهوایی هنگامی که در وضعیت انتظار به سر می برد( اکثرأ 45 درجه است )

 9- اعلام خطر: وضعیت و اخباری که از وجود هواپیمای دشمن در نزدیکی پدافند خبر بدهد .

10-درگیرشدن: به شلیک توپ ضد هوایی به سمت هدف از اولین تا آخرین لحظه تعقیب گویند .

انتخاب موضع توپ ضد هوایی نیز بسیار مهم و حیاتی می باشد ، درصورتیکه بهترین پدافند در اختیار باشد ولی مواضع آن صحیح گسترش نیافته باشد ( آرایش غلط ) هواپیمای دشمن با زیرکی به داخل منطقه نفوذ کرده و پس از انهدام مواضع خودی خارج می شود ، لذا بدیهی است در امر گسترش ( آرایش ) قبضه ها دقت لازم به عمل آید .

برای حفاظت از نقاط آسیب پذیر حداقل 2 و حداکثر 4 قبضه توپ ضد هوایی را باید در مواضع مستقر کرد ، مواضع این قبضه ها باید به شکلی باشند که در صورتیکه 4 قبضه در اختیار باشد هرکدام از قبضه ها 90 درجه را پوشش دهند و مجموع 4 قبضه پیرامون منطقه ( 360 درجه ) را پوشش دهند ، فاصله هر قبضه تا نزدیک ترین قبضه نباید از 500 متر تجاوز کند تا قبضه ها یکدیگر را پوشش دهند ، همچنین مواضع پدافند را در محلی امن قرار داد که هواپیماهای دشمن قبل از رسیدن به اهداف خود با پدافندها درگیر شوند و فرصت رهایی و مانور از آن ها سلب گردد .

البته مواضع نیز انواع متعدد دارد که به شرح زیر است:

  1- مواضع اصلی: جاهایی که باید همیشه در آن مستقر بود و از لحاظ تاکتیکی حائز اهمیت است.

  2- مواضع فرعی: جاهایی که در صورت لزوم ( در شرایطی که از مواضع اصلی کاری از پیش نبرد ) از آن جا بتوان پوشش لازم را انجام داد.

  3- مواضع تکمیلی: جاهایی که بتوان از آن به عنوان پشتیبانی مواضع دیگر استفاده کنند.

  4- مواضع فریبنده: جاهایی که با استفاده از جنگ افزارها و تجهیزات مستعمل و یا با کمک ماکت آن را شبیه اهداف و مواضع اصلی ساخته و برای فریب دشمن و هدر دادن مهمات او استفاده می شود.

  5- مواضع کمین: جاهایی که همانند مواضع اصلی آن را درآورده و پدافند ضد هوایی در استتار و اختفا کامل به سر می برد ، پدافند اجازه می دهد که هواپیمای دشمن که قصد حمله به اهداف دروغین و ساختگی را دارد تا حد کافی نزدیک شود سپس به صورت ناگهانی و دقیق روی آن آتش کند.

 خدمه توپ ضد هوایی بنا به شرایط و مختلف در وضعیت های زیر به سر می برد:

 1- وضعیت سفید : در این حالت جنگ افزار پر و به ضامن می باشد ، رادارها را می توان برای مدتی خاموش و دیده بانی بصری صورت گیرد و کلیه خدمه به یک نفر که در کنار قبضه نگهبانی می دهد برای مدت زمانی که فرماندهی با آن موافقت کرده می توانند از پشت قبضه خارج شوند .

 2- وضعیت زرد : در این حالت جنگ افزار پر و به ضامن می باشد ، رادارها روشن و دیده بان ها سر پست خود مشغول به کار هستند ، کلیه خدمه به جز یک نفر که در کنار قبضه نگهبانی می دهد می توانند تا فاصله ای که در صورت اعلام خطر ظرف یک دقیقه به قبضه برسند از جای خود خارج شوند .

 3- وضعیت قرمز : در این حالت جنگ افزار مسلح و آماده شلیک می باشد ، رادارها روشن و دیده بان ها کاملأ مراقب اوضاع هستند ، کلیه پرسنل خدمه نیز در وضعیت آماده باش کامل در سر جای خود مستقر می شوند.

فرمانده پدافند با توجه به وضعیت و موقعیت دستوراتی را صادر می کند که مفهوم آن به این شرح می باشد:

 1- آتش به اختیار: در منطقه ای که با هماهنگی قبلی هواپیمای خودی را از پرواز در آن منع کرده اند ، خدمه پدافند با دریافت چنین دستوری به تمامی هواپیماها شلیک می کنند.

 2- آتش محدود: این فرمان به معنای شلیک به سمت هواپیماهایی است که دشمن تشخیص داده شوند.

 3- آتش نکنید: هنگامی که خدمه پدافند این دستور را دریافت می کنند ، عمل تعقیب هواپیمای مذکور را انجام می دهند اما به سوی آن شلیک نمی کنند ، این دستور هنگامی صادر می شود که هواپیمای خودی و دشمن در آسمان هستند یا هواپیمایی که در آسمان است هویت خودی یا دشمن بودن آن محرز نشده است.

 4- آتش بس: این فرمان در صورتیکه به خدمه پدافند صادر شود از تیراندازی خودداری کرده و تا شنیدن فرمان آتش حق شلیک را ندارند و معمولأ پس از اتمام درگیری آن را صادر می نمایند.

خدمه توپ ضد هوایی معمولأ در شرایط زیر با هواپیما درگیر می شوند:

 1- اجرای عملیات هوابرد ( چترباز ) بدون هماهنگی قبلی و در صورتیکه تعداد چتربازان از خدمه معمول یک هواپیما بیشتر باشد.

 2- اختلال در سیستم های الکترونیکی و رادار توسط هواپیمایی و بدون هماهنگی قبلی انجام شود.

 3- پرواز هواپیما در منطقه ممنوعه باشد.

 4- هواپیما با توجه به نوع ، رنگ یا علائم دشمن تشخیص داده شود.

 5- هواپیمایی که توسط دیده بان دشمن تشخیص داده شود.

 6- هواپیمایی که نیروهای خودی را با جنگ افزار خویش هدف قرار داده است.

 7- هواپیمایی که روی مواضع خودی پخش مواد شیمیایی کرده است.

 8- هواپیمایی که روی مواضع خودی در شب منور بریزد.

 هنگامی که هواپیماهای دشمن به سمت اهداف خودی حمله ور شدند ، پدافندهای هوایی باید به شکل زیر عمل نمایند :

 1- حق تقدم برای درگیری با هواپیمایی است که در منطقه اصلی یا قصد حمله به پدافند را دارد.

 2- هر قبضه به سمت هواپیمایی شلیک کند که در برد مفید او قرار گرفته است.

 3- هر قبضه به سمت هواپیمایی شلیک کند و حتی الامکان هواپیمایی را بدون درگیری باقی نگذارند.

 4- شلیک به سوی هواپیمایی که هنوز مهمات خود را رها نکرده و یا از همه خطرناک تر است در اولویت است.

 5- پدافندی موفق است که در اثر آتش موثر خود مانع انجام مأموریت هواپیمای دشمن شود.