Ejection Seat (صندلی پران)

هنگام وقوع سانحه هوایی، خلبانان هواپیمای نظامی برای خروج اضطراری از اين صندلی كه دارای چتر نجات اتوماتيك(  parachute)   ميباشد استفاده مينمايند تا آنها را از مرگ حتمی نجات دهد.

صندلی پرتاپ شونده ، دقیقآ مانند چتری است که چتربازان موقع پرش از هواپیما از آن استفاده می کنند . این چتر در زیر صندلی خلبان نصب شده است . و کمر بند های ایمنی صندلی در واقع  بند های همان چتر است که خلبان قبل از پرواز و بعد از نشستن روی صندلی آن را از روی شانه های خود عبور داده و به قلاب های صندلی وصل می نماید .
صندلی پرتاب شونده فقط مخصوص هواپیماهای شکاری است و در هواپیماهای مسافربری در نظر گرفته نميشود.

تاريخچه

ريسمان الاستيکى bungee  كمك كننده برای فرار در هواپيما در سال 1910 ايجاد شد.در سال 1916 Everard Calthrop مخترع چتر نجات اوليه امتيازصندلی  فشنگ كشی ejector كه بر پايه فشار هوا كار ميكرد را بدست آورد. و قبل ازاين تنها وسيله فرار از هواپيما آسيب ديده ، پريدن با چتر بود كه باعث صدمات  و جراحات هنگام خروج از كابين ميشد.

صندلی پرتاب شونده مدرن امروزی توسط مخترع اهل رومانی بنام  Anastase Dragomir در اواخر 1920 ارائه شد. و در25 اگوست 1929در فرودگاه  Paris Orly در نزديك پاريس و در اكتبر 1929 در نزديك بخارست با موفقيت آزمايش گرديد. آقای دراگمير كابين قابل پرتاب  catapult-able cockpit  خود را در اداره ثبت اختراعات فرانسه در2 آوريل 1930 به ثبت رساند. طرح در طول جنگ جهاني دوم  كه بر اساس هوای فشرده كار ميكرد تكميل تر شد. و در سال 1940 روی هواپيمای Heinkel He 280 كه مدل آزمايشی هواپيمای جنگنده جت بود نصب گرديد.

نيروی هوايی  ايالات متحده،" سيستم پايين حركت دهنده فنری "كه توسط شركت  Martin-Baker تهيه شده بود را در 24 جولای 1946  تجربه كرد.در سال 1958 صندلی پرتاب شونده بر اساس حركت‌ بجلو بوسيله‌ موتور موشكی ‌ rocket propulsion به هواپيمای F-102 Delta Dagger نصب شد. بعدا" شركت مارتين بيكر شبيه اين طرح رابا چند راكت پرتاب كننده توسعه داد و در 1960 اين سيستم بر روی هواپيماهای سوپرسونيك نصب گرديد و در 1970 در جنگ ويتنام ، برای نجات جان خلبانان امريكايی ،بعد از انجام دادن ايجكت توسط آنان كشته ميشدند اين صندلی ها به Rogallo wing وgyrocopter مجهز شدند تا خلبانان را به مكان مطمئنی منتقل كنند و اين صندلی پرتاب شونده بنام AERCAB ejection معروف شدند.

همه ما اغلب در خبرها خوانده یا شنیده ایم که در پی سانحه هوایی، خلبان هواپیما با خروج اضطراری (Eject) و با کمک چتر نجات از مرگ حتمی رهایی یافته است. در این مقاله با این فرایند و چگونگی نجات جان خلبان توسط آن آشنا خواهید شد.

مکانیزم انجام اجکت

سیستم eject به این صورت عمل می کند که خلبان در اولین مرحله باید پوشش شیشه ای یا کاناپی هواپیما را از سر راه بردارد که برای این منظور در اطراف شیشه مواد منفجره مخصوص پیش بینی شده است که پس از کشیدن طناب مخصوص کاناپی از هواپیما جدا شده و سپس خلبان کلید eject را فشار می دهد تا راکتهای نصب شده در زیر صندلی خلبان را در مدت 1.8 ثانیه به ارتفاعی بالغ بر 100 متر پرتاب نماید . شرایط پرش باید طوری باشد که خلبان به صورت عمودی از هواپیما به بیرون پرتاب شود ، در غیر اینصورت ممکن است در اثر پائین بودن هواپیما با زمین اصابت کند . چتر خلبان داخل صندلی قرارداد و خلبان با صندلی پرتاب می شود .اجکت اکثراً زمانی صورت می پذیرد که دیگر هیچ شانسی برای ادامه پرواز وجود نداشته باشد و نجات جان خلبان در اولویت باشد. 

صندلی پرتاب شونده:

Eject Sea یا همان صندلی پرتاپ شونده ، دقیقآ مانند چتری است که چتربازان موقع پرش از هواپیما از آن استفاده می کنند . این چتر که البته مجهز تر از نوع چتر بازان است در زیر صندلی خلبان تعبیه شده است . و کمر بند های ایمنی صندلی در حقیقت بند های همان چتر است که خلبان قبل از پرواز و بعد از نشستن روی صندلی آن را از روی شانه های خود عبور داده و به قلاب های صندلی وصل می نماید .

صندلی پرتاب شونده فقط مخصوص هواپیماهای شکاری است و در هواپیماهای مسافربری تعبیه نمی شود. وقتی خلبان شکاری مورد هدف قرار می گیرد .یا این که به دلایل نقص فنی هواپیما تعادل خود رو از دست می دهد ، و خلبان بعد از این که مطمئن می شود که هیچ امیدی به حفظ هواپیما نیست ، با فشار دادن دگمه ای یا کشیدن دستگیره پرتاب(در برخی انواع این عمل دو مرحله ای است) با فشار به بیرون پرتاپ می گردد و به دنبال آن چتر به طور اتوماتیک باز شده و جان خلبان رو نجات می دهد .بیان این نکته خالی از لطف نیست که بدانید در زمان جنگ تحمیلی بسیاری از خلبانان ما باوجودی که هواپیمای آن ها آسیب دیده بود و یا بخاطر اصابت گلوله مسلسل آتش گرفته بود ، تا آخرین لحظات به فکر سالم نشاندن هواپیما بوده و در این راه به شهادت رسیدند .

در هنگام اجکت برای یک لحظه فشاری بیش از +18 جی به بدن انسان وارد می آید که اگر لباس های آنتی جی(جی سوت ) نباشند، قطعاً فرد در همان دم به دلیل افت کلی فشار خون (اختلاف فشار خارج بدن و عروق) جان خواهد سپرد. در ضمن، در بعضی مواقع، اجکت به صورت ناقص صورت می گیرد و ممکن است قسمتی از بدن خلبان به کابین برخورد کند (مانند شکستگی دست خلبان شهید محمود خضرایی به دلیل برخورد با کابین هنگام خروج اضطراری از هواپیما). در ضمن خلبان باید برای اجکت حتماً سرهای خود را تقریباً تا میان پاهایش بیاورد تا گردن او در هنگام اجکت از جا کنده نشود. یکی از خلبانان F-15C که حین تمرین در خلیج مکزیک،در حالی که نوک هواپیما به سمت زمین بود، بیرون پرید و از 23 نقطه دچار شکستگی شدید شد ضمن اینکه 8 ماه تمام در بیمارستان بستری بود.

البته عمل اجکت تبعات بعدی را برای خلبان ایجاد می کند. بیشتر ایجکتها به علت فشاری که به کمر یا گردن خلبان وارد می کنند باعث آسیب دیدگی می شوند، ولی اگر سرعت و حرکت جنگنده در حد نرمال باشد، یعنی سرعت آن بیشتر از 700 یا 800 کیلومتر و در حال سقوط سریع نباشد، ایجکت کم خطرتر انجام می شود.

برخی صندلی های پرتاب شونده مثل نوعی که در میگ29 یا 31 به کار برده شده طبق ادعای سازنده یعنی شرکت زوزدای روسیه، می تواند در هر ارتفاع و سرعتی، جان خلبان را نجات دهد، البته مشروط به اینکه خلبان از لباس و کلاه مخصوص ضدفشار که شبیه به لباس و کلاه فضانوردی است، استفاده کرده باشد.
صندلي پرتاب شونده فقط مخصوص هواپيماهاي شكاري است  و در هواپيماهاي مسافربري تعبيه نمي شود. وقتي خلبان شكاري مورد هدف قرار مي گيرد .يا اين كه به دلايل نقص فني هواپيما تعادل خود رو از دست مي دهد ، و خلبان بعد از اين كه مطمئن مي شود كه هيچ اميدي به حفظ  هواپيما نيست ، با فشار دادن دگمه اي يا كشيدن دستگيره پرتاب(در برخي انواع اين عمل دو مرحله اي است)  با فشار به بيرون پرتاپ مي گردد و به دنبال آن چتر به طور اتوماتيك باز شده و جان خلبان رو نجات مي دهد .بيان اين نكته خالي از لطف نيست كه بدانيد در زمان جنگ تحميلي بسياري از خلبانان ما باوجودي كه هواپيماي آن ها آسيب ديده بود و يا بخاطر اصابت گلوله مسلسل آتش گرفته بود ، تا آخرين لحظات بفكر سالم نشاندن هواپيما بوده و در اين راه به شهادت رسيدند .
در هنگام اجکت برای یک لحظه فشاری بیش از +18 جی به بدن انسان وارد می آید که اگر لباس های آنتی جی(جي سوت ) نباشند، قطعاً فرد در همان دم به دلیل افت کلی فشار خون (اختلاف فشار خارج بدن و عروق) جان خواهد سپرد. در ضمن، در بعضی مواقع، اجکت به صورت ناقص صورت می گیرد و ممکن است قسمتی از بدن خلبان به کابین برخورد کند در ضمن خلبان باید برای اجکت حتماً سرهای خود را تقریباً تا میان پاهایش بیاورد تا گردن او در هنگام اجکت از جا کنده نشود. .

البته عمل ايجكت تبعات بعدي را براي خلبان ايجاد مي كند. بيشتر ايجکتها به علت فشاري که به کمر يا گردن خلبان وارد مي کنند باعث آسيب ديدگي ميشن ولي اگر سرعت و حرکت جنگنده به طور نرمال باشه يعني سرعتي بيش از 700 يا 800 کيلومتر نداشته باشه و در حال سقوط سريع نباشد، ايجکت كم خطرتر انجام مي شود.

تصاویر جدید و غیرعادی نشان می دهند در صورتی که خلبان یک جت جنگی F-35 که با سرعتی برابر 965 کیلومتر بر ساعت در پرواز است به بیرون پرتاب شود چه اتفاقی رخ خواهد داد.
در صورتی که قرار باشد با سرعت 965 کیلومتر بر ساعت سفر کنید، ضروری ترین ابزاری که به آن نیاز خواهید داشت یک صندلی پرتاب اضطراری است. مهندسان شرکت BAE به منظور بهبود بخشیدن به تکنولوژی فرار نسلهای جدید جتهای جنگی F-35 ماهها زمان صرف کردند تا سیستم پرتاب اضطراری صندلی خلبان این جتها را بهبود ببخشند.
به منظور شبیه سازی پرواز این هواپیما در سرعت بالا، این مهندسان در منطقه آزمایش مسیری ویژه ساختند و در این مسیر نمونه شبیه سازی شده از اتاقک خلبان F-35 را با سرعتی برابر 965 کیلومتر به حرکت درآورده و پس از آن صندلی پرتاب شونده خلبان را مورد آزمایش قرار دادند.
پس از بهبود دادن این تکنولوژی در صندلی خلبانها، اکنون خلبان این نوع از هواپیماهای جنگی درست سه ثانیه پس از فعال کردن دسته پرتاب به طور کامل از هواپیما به بیرون پرتاب شده و با چتر نجات بر روی زمین فرود خواهد آمد.

در ادامه تصاویری از این آزمایش پر سرعت و غیر عادی را مشاهده می کنید:

این وسایل به این قرار است:

 1- غذا به اندازه سه روز
 2- شکلات
 3- یک کلت جنگی
 4- یک کلت منور
 5- یک قایق بادی مخصوص سقوط در آب
 6- یک قلاب ماهی گیری
 7- یک دستگاه شبیه کباب پز برای طبخ غذا
 8- یک پودر مخصوص که اگر خلبان در آب سقوط کند با آن ریختن آن پودر کوسه ها دور می شوند
 9- بسته کمک های اولیه
10-چاقوی معروف و بسیار تیز MC 1 که حتی قادر به بریدن مفتول فلزی می باشد
11-آینه برای علامت دادن در روز
12-یک تشک بادی که اگر خلبان بالای جنگل سقوط کند. این تشک اطراف بدن او را می پوشاند تا به خلبان آسیبی نرسد
13-قرص تصفیه آب